تحلیل الگوهای توسعۀ فیزیکی شهرهای ایران با توجه به متغیرهای جمعیتی، طبیعی و کالبدی

شهرنشینی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های انسانی است که آثار تخریبی زیادی بر محیط زیست دارد. از مهم‌ترین این آثار، توسعة بی‌رویة فیزیکی شهرهاست که اغلب، با مسائلی مانند مصرف زیاد زمین‌های کشاورزی، افزایش فاصلة رفت‌وآمدها و مصرف زیاد انرژی، آلودگی‌های محیطی فراوان، مصرف زیاد منابع و تحمیل فشار بر طبیعت همراه است. هدف اصلی این پژوهش، دستیابی به نگرشی کلی از الگوی رشد فیزیکی مناطق شهری ایران و شناسایی متغیرهای کلان جمعیتی و طبیعی مربوط به آن است. در این مطالعه، الگوی توسعة فیزیکی نقاط شهری بالای پنج هزار نفر در سطح کشور، در قالب دو الگوی رشد متصل و منفصل بررسی می‌شود. داده‌های مورد استفاده، در سطح کلان و محدود به متغیرهایی است که امکان دستیابی به آن‌ها در سطح کشور فراهم شد. در این پژوهش، داده‌های اصلی با مراجعه به تصاویر ماهواره‌ای Google Earth و Google Map و همچنین نتایج سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن از سال 1335 تا 1385 به­دست آمدند. برای تحلیل داده‌ها از آزمون خی‌دو و رابطة همبستگی پیرسون استفاده شد. مطابق نتایج کلی، از مجموع 689 شهر بالای 5000 نفر در کشور در سال 1385، 413 شهر (9/59 درصد) الگوی رشد فیزیکی متصل و 276 شهر (1/40 درصد) رشد فیزیکی منفصل دارند. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد متصل یا منفصل­بودن توسعة فیزیکی شهرهای کشور، با متغیرهایی مانند تعداد جمعیت، تراکم جمعیت، وسعت، ارتفاع و اقلیم منطقه‌ای رابطة معنادار دارد.